Bert Colijn (ING) :’De tijd van onbegrensde Europese overheidsuitgaven is voorbij’

Rentes op de staatsschuld lopen op doordat beleggers zich zorgen maken om de Franse verkiezingen, juist nu de Europese Commissie een aantal grote landen op het strafbankje zet vanwege hun hoge overheidstekorten. De Visie van Bert Colijn, econoom ING.

De jaren 2010 werden gekenmerkt door blijvende nervositeit onder beleggers over de houdbaarheid van Europese staatsschulden. Dit decennium begon totaal anders, alles kon. De Europese begrotingsregels werden opgeschort in 2020 om coronasteun mogelijk te maken wat ruim gebeurde. Ondanks die hogere staatsschulden werden beleggers nog niet nerveus, ook niet toen de ECB midden 2022 een historische renteverhoging van de ECB startte. Het verschil op de rente tussen Zuid Europese en Duitse overheidsobligaties daalde zelfs: een ongekend teken van vertrouwen dat zelfs bij structureel hogere rentes er geen extra risico op een faillissement zou zijn. De hoge inflatie – die staatsschulden hielp te dalen, het coronaherstelfonds met veel Zuid Europese investeringen gefinancierd door de EU, en de ECB als achtervang droegen bij aan dit rotsvaste vertrouwen van de belegger.

Ineens is dat sentiment gedraaid. De aanstaande Franse verkiezingen zorgen voor nervositeit. Obligatiebeleggers maken zich vooral druk om de houdbaarheid van de staatsschuld, die dit jaar naar verwachting uitkomt op 112% van het Franse BBP, zeker in combinatie met een begrotingstekort wat onder huidig beleid rond de 5% blijft in 2024 en ’25. Dit resulteert in de grootste verschillen op de 10-jaars rente van Franse en Duitse obligaties sinds 2017. De zorg heerst of de overheidsfinanciën wel onder controle komen, want RN van Marine Le Pen en het linkse blok doen het allebei veel beter dan Macrons Renaissance partij in de peilingen. Zowel RN als links heeft weinig op met bezuinigen.

En het begrotingstekort verlagen is wel de bedoeling, anders komt Frankrijk in botsing met de Europese Commissie. Frankrijk is namelijk net als zes andere landen door de Commissie voorgesteld om op het strafbankje te komen in verband met de hoge begrotingstekorten. Eind september moet er een plan ingediend worden om de tekorten naar beneden te brengen. Voormalig president van de Europese Commissie Jean-Claude Juncker zei vroeger eens “because it is France” toen hem gevraagd werd waarom hij niet ingreep toen de Fransen zich niet aan begrotingsafspraken hielden, maar nu er net nieuwe Europese begrotingsregels aangenomen zijn door alle lidstaten lijkt het erop dat de Commissie sneller geneigd is om haar tanden te laten zien.

Het gaat natuurlijk niet alleen om Frankrijk, want ook Italië, België en nog vier landen moeten aan de bak om de schuldgraden te verlagen. Het zijn veel landen waaraan de Commissie duidelijk maakt dat de tijd van ongebreidelde overheidsuitgaven nu voorbij moet zijn, nadat ze in 2020 de begrotingsregels in de ijskast gezet hadden vanwege de pandemie. En financiële markten doen ook een duit in het zakje, want naast de Franse rente loopt ook de rente in andere landen op, al is de beweging buiten Frankrijk wel een stuk minder extreem.

Hoe dan ook worden overheden momenteel voor lastige keuzes gesteld. Overheidsuitgaven stijgen door de hogere rentelasten, de Commissie vereist ombuigingsmaatregelen, maar tegelijkertijd worden overheden ook gevraagd meer te investeren. Denk hierbij aan investeringen in defensie, energieonafhankelijkheid en klimaatmitigatie- en adaptie. De nieuwe begrotingsregels geven hier wel wat ruimte voor, maar uiteindelijk draagt het gewoon bij aan de begrotingstekorten en schuldgraden. Zo moeten dubbeltjes in de Europese hoofdsteden in de komende tijd weer worden omgedraaid.